Czym jest wolność - Hayek

.

"To, czy jest [człowiek] wolny, czy nie, nie zależy od jego pola wyboru, lecz od tego, czy może oczekiwać, że będzie mógł działać zgodnie ze swymi bieżącymi zamiarami, czy też kto inny ma władzę takiego manipulowania okolicznościami, że wymusza to działanie zgodnie z jego wolą, a nie z wolą własną. Wolność zakłada więc, że jednostka ma zapewnioną prywatną sferę; że istnieje w jej otoczeniu pewien zespół warunków, w które inni nie mogą ingerować."

"W tym sensie jego [ograniczenia] zaletą jest to, że przypomina nam, iż naruszenia wolności polegają głównie na uniemożliwianiu ludziom czynienia czegoś, podczas gdy "przymus" podkreśla fakt skłaniania ich do zrobienia czegoś określonego. Oba te aspekty są równie ważne: mówiąc ściślej, powinniśmy zapewne zdefiniować wolność jako brak ograniczenia i przymusu"

"Dworzanin żyjący w luksusie, lecz gotów na każde skinienie księcia, może być znacznie mniej wolny niż biedny wieśniak czy rzemieślnik, nie mogąc, jak oni, żyć własnym życiem i szukać własnych szans. Podobnie generał dowodzący armią czy dyrektor wielkiej budowy mogą dzierżyć ogromną władzę, która pod pewnymi względami jest nawet nieograniczona, a jednak mogą być mniej wolni, bardziej zagrożeni przymusem zmiany wszystkich swych zamiarów i planów na jedno słowo zwierzchnika, mniej zdolni do zmiany własnego życia lub decydowania o tym, co dla nich najważniejsze, niż najbiedniejszy rolnik czy pasterz."

"...może być nawet tak, że wolność przynosi dobroczynne skutki tyleż przez dyscyplinę, jaką nam narzuca, jak przez bardziej widoczne możliwości, jakie stwarza."

"Nade wszystko jednak musimy zdać sobie sprawę, że możemy być wolni, a mimo to nieszczęśliwi. Wolność nie oznacza wyłącznie rzeczy dobrych czy braku wszelkiego zła."

"Swobody pojawiają się tylko wtedy, gdy brakuje wolności: są one specjalnymi przywilejami lub ulgami, które mogą uzyskać grupy i jednostki, gdy reszta w mniejszym lub większym stopniu nie jest wolna."

"Różnica między wolnością a swobodami jest taka sama, jak między sytuacją, w której wszystko jest dozwolone, co nie jest zabronione przez ogólne normy, a sytuacją, w której zabronione jest wszystko, co jest wyraźnie dozwolone."

"Bez wątpienia niewolnik nie stanie się wolny, jeśli uzyska tylko prawo głosu, ani też żaden stopień "wolności wewnętrznej" nie sprawi, że przestanie być niewolnikiem - choćby nie wiadomo jak bardzo usiłowali nas przekonać o czymś przeciwnym idealistyczni filozofowie."

"Przez "przymus" rozumiemy taką kontrolę nad środowiskiem czy sytuacją jakiejś osoby przez innego człowieka, że dla uniknięcia większego zła jest ona zmuszona służyć jego celom, nie zaś działać zgodnie z własnym konsekwentnym planem."

"Przymus jest złem właśnie dlatego, że w konsekwencji wyklucza jednostkę jako myślącą i oceniającą osobę, a robi z niej jedynie narzędzie osiągania celów innego."

"Przymusu nie można jednak całkowicie uniknąć, ponieważ jedynym sposobem zapobiegania mu jest groźba przymusu. Wolne społeczeństwo rozwiązało ten problem przez przekazanie monopolu przymusu państwu, przy czym stara się ograniczyć to uprawnienie państwa do przypadków, kiedy jest ono niezbędne do zapobiegania przemocy ze strony osób prywatnych (...) Przymus, który państwo musi jednak w tym celu stosować, jest zredukowany do minimum i jak najmniej szkodliwy w efekcie podporządkowania go znanym wszystkim zasadom ogólnym, tak że w większości przypadków jednostka nigdy się z nim nie musi spotkać, a ile nie postawi się w sytuacji, o której wie, że będzie mu poddana. Nawet gdy przymus jest nieunikniony, jest on pozbawiony swoich najbardziej szkodliwych skutków, bo dotyczy określonych i przewidywalnych powinności, czyli jest co najmniej uniezależniony od arbitralnej woli innego człowieka. Nawet akty przymusu ze strony państwa stają się więc danymi, na których jednostka może opierać swoje plany, ponieważ są bezosobowe i uzależnione od ogólnych, abstrakcyjnych zasad, których wpływu na konkretne jednostki nie można przewidzieć, w czasie gdy się je ustanawia. Zgodny z jawnymi zasadami przymus, który jest z reguły rezultatem sytuacji, w jakiej poddana mu jednostka sama się postawiła, staje się z drugiej strony instrumentem wspierania jednostek w dążeniu do ich własnych celów, a nie środkiem wykorzystywanym przez innych w ich zamysłach."

Friedrich August von Hayek "Konstytucja wolności"